Branko Ćopić- profesionalni pisac koji je sebe nazivao seljakom

Branko Ćopić je ime sa kojim se susretne svako dete tokom školovanja. Jedan od najčitanijih i najplodnijih pisaca ovih prostora iza sebe je ostavio više od 50 pripovedaka, kratkih priča, romana i pesama.

Branko Ćopić je rođen u mestu Hašani u Bosanskoj Krajini, učiteljsku školu je pohađao u Banja Luci, Delnicama i Sarajevu, da bi diplomirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu na odeljku za pedagogiju.

Detinjstvo je proveo uz dedu Radeta, majku, strica, mlađeg brata i sestru. Otac mu je poginuo kada je imao samo četiri godine, budući da se borio kao vojnik na stranu Austrougara, dok je stric Nidžo bio na strani srpske vojske koja se borila protiv austrougarske, pa se u tom vrtlogu borbe, nedaća, smrti i previranja, formirala ličnost dečaka koji je izgleda najveću sreću osećao uz svog dedu.

Ćopićevo delo „Bašta sljezove boje“ ni dan danas nijednog mališana ne ostavlja ravnodušnim jer je sam autor verno opisao jutra plavog sljeza, jednog dečaka i njegovog dedu Radeta. Priča o dečaku koji opisuje svoje bezbrižno detinjstvo i bezbrižne dane deluje kao smišljena, ali je „Bašta sljezove boje“ ustvari autobiografsko delo Branka Ćopića. U njemu opisuje i ratove, stradanja i brojne strahovi koji menjaju ne samo život dečaka iz ove zbirke, već život samog autora.

Književni opus Branka Ćopića

Iako je Branko Ćopić u svojim delima najviše opisivao predele u kojima je odrastao, obrađujući svakodnevne teme ljudi koji su živeli u Bosanskoj krajini i ljudi koji su učestvovali u Narodnooslobodilačkom ratu. Ipak se smatra jednim od najvećih i najznačajnijih dečijih pisaca. Dela su mu prevođena na ruski, francuski, engleski, nemački, poljski, mađarski, češki i druge jezike. Nosilac je brojnih važnih nagrada, poput Njegoševe, nosilac je Partizanske spomenice itd.

Književni opus koji je ostao posle Žopićeve smrti je veoma bogat: „Bašta sljezove boje“, „Doživljaji Nikoletine Bursaća“, „Ljudi s repom“, „Ljubav i smrt“, „Vasilisa i monah“, samo su neke od zbirki kojima se pridružuju romani „Prolom“, „Delije na Bihaću“, „Osma ofanziva“ i drugi. Pisao je pesme, pa su za njim ostale i zbirke pesama, komedije, ali i brojna dela za decu među kojima su najpoznatija „Doživljaji mačka Toše“, „“Ježeva kućica“ „Priče ispod zmajevih krila“ i mnoge druge. Sve ovo je samo manji deo dela koja je Branko Ćopić ostavio naciji u nasleđe.

Ćopić je u posleratnom periodu bio je urednik više dečjih časopisa zbog čega se, takođe, smatra jednim od najvećih dečjih pisaca.

Međutim, satira kojom se borio protiv onoga što je smatrao pretnjama njegovom društvu zasmetala je najvišim partijskim zvaničnicima i samom Titu. Satirično delo „Jeretička priča“ objavljeno 1950. godine preokrenuće život ovog pisca, a posledica ove političke borbe protiv satire biće izdaje i progoni koji će pisca ostaviti nemoćnim.

Ne uspevajući da se nosi sa pritiscima, progonima i izdajom prijarelja i kolega, Ćopićev život se zavrđava tragično.

I sam je govorio da je kao student došavši u Beograd spavao ispod mosta, istog onog sa kojeg je izvršio samoubistvo 26. marta 1984. godine. Tadašnji most „Bratstva i jedinstva“, nakon tog događaja, ime menja i do danas ostaje „Brankov most“.

Pre nego što će izvršiti samounistvo ostavio je poruku svojoj supruzi: „Zbogom lijepi i strašni živote!“.

U pismu jednom prijatelju Branko Ćopić napisao je: „Nije me majka Ličanka rodila da puzim i previjam se i više volim da me čak i anarhistom nazovu, i drskim i bezobraznim čovjekom, nego li književnikom bez kičme, bez dostojanstva i savjesti“.

Branko Ćopić bio je član Akademije nauka u Srbiji i u BiH. Svoj stan u Beogradu nakon smrti poklonio je SANU.

Branko Ćopić o sebi:

„Po završetku učiteljske škole upisao sam se na Filozofski fakultet u Beogradu. Tada počinjem ozbiljno da se bavim književnim radom. Tokom četiri godine studija redovno sam objavljivao u dnevnom listu „Politici“ kratke priče iz života krajiških seljaka. Jedan dio tih priča objavio sam prije rata u zbirkama „Pod Grmečom“, „Borci i bjegunci“ i „Planinci“. U tim svojim pričama opisivao sam ljude svoga kraja koje pamtim još od najranijeg detinjstva: svog djeda, majku, komšije, seoske sluge, prosjake, skitnice, vračare, Cigane-mečkare, pelivane, drvosječe, ugljare, lažove, kradljivce, sanjare, zanesene i tužne dječake. Šaren je i zanimljiv bio taj svijet mojih junaka.

Naučili moji seljaci da ih, kaže, „mećem u novine“, pa mi neki prijete, drugi se smiju, a neki se, opet, ućute kad me vide i sve šapuću:

– Ne govori ništa pred njim jer će te odmah metnuti u novine, pa puče grdna bruka!

– Motikom bi njega trebalo negdje iz mraka — preporučivao je poneko.

Tokom studija počeo sam da pišem i priče za djecu. Opisivao sam doživljaje raznih životinja, sve od leptirova pa do medvjeda. Te priče objavljene su u knjizi „U svetu leptirova i medveda“. Godine 1941. otišao sam u partizane i tamo ostao sve do oslobođenja radeći, uglavnom, na kulturno-prosvjetnom sektoru. Tokom čitave narodnooslobodilačke borbe trudio sam se da što više vidim, čujem i zapamtim od svega onoga što se oko mene događalo tih slavnih dana. A ja sam gledao svoje školske drugove, komšije i poznanike, dojučerašnje čobane, seljake, radnike i đake kako preko noći izrastaju u ratnike, heroje i u komandante narodne vojske. Gledao sam našu raspjevanu mladost kako se bori i gine za slobodu rodne grude, za spas čovječanstva od fašističkog mraka i ropstva.

Tada sam, 1941, iz punog srca počeo da pišem pjesme o našoj slavnoj partizanskoj vojsci i njenoj borbi. Tako su nikle pjesme „Grob u žitu“, „Pjesma mrtvih proletera“, „Na petrovačkoj cesti“. One su kasnije sabrane u zbirci „Ognjeno rađanje domovine“ i štampane još u toku rata. Tokom rata napisao sam i veći broj kratkih pozorišnih komada, koje su izvodile omladinske pozorišne družine širom slobodne partizanske teritorije. Nisam zaboravljao ni naše prve, ratne, pionire, čije su čete nicale po svim našim oslobođenim selima i gradovima. Pisao sam za njih pjesme, a krajem rata završio sam i štampao i knjigu priča za djecu pod naslovom „Priče partizanke“.

Jedanput me tako, u toku rata, susrete u selu Duboviku jedna četa pionira pa kad me prepoznadoše, njihov komandir zaustavi me i reče:

– Druže Branko, evo ti olovka i hartija pa nam napiši jednu pjesmu, a mi ćemo malo pričekati.

Pioniri pobodoše svoj barjak u neku hladovinu i posjedaše oko njega. Sjedoh i ja uz neko drvo i napisah im na onoj hartiji pjesmu „Moj mitraljez“, koju sam uz put već bio u glavi sročio.

– Dobra je — reče njihov komandir kad je pročitah naglas. — Evo ti jedna pregršt lješnika, daj kapu.

Oslobodilački rat i narodna revolucija dali su mi ogroman materijal za književnu obradu. Vidio sam toliko bitaka, upoznao bezbroj smjelih boraca, heroja, delija, plemenitih ljudi, požrtvovanih majki, slavnih mitraljezaca, bombaša, kurira, partizanskih kuvara, minera, konjovodaca. Jednoga dana, u četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi, upoznao sam i jednog neobičnog mitraljesca prema kome sam, kasnije, obrađivao lik svog popularnog junaka Nikoletine Bursaća.

Bilo je to ovako.

Početkom četrdeset treće, kao ratni dopisnik „Borbe“ za Petu krajišku diviziju, napisao sam pjesmu „Marš Pete divizije“, koji je počinjao stihovima:

„Petokraka zvijezda sija, gura Peta divizija …“

Pjesmu su borci divizije brzo naučili i često je pjevali na moju veliku radost. Ubrzo grunu četvrta ofanziva. Naša divizija, uporno se boreći, povlačila se pred nadmoćnijim neprijateljem. Jedne večeri, duboko u planini Klekovači, dok smo se kratko odmarali stojeći u snijegu, jedna krupna i nosata delija, s mitraljezom o ramenu, odjednom se obrati meni i reče:

Ilustracije Zuke Džumhura iz knjige Doživljaji Nikoletine Bursaća

– Ama gdje li je sad onaj Branko Ćopić što je spjevao onu pjesmu „Gura Peta divizija“? Baš bih ga volio vidjeti kako sad on gura kroz ovaj snijeg.

– I ja bih ga volio vidjeti – dodadoh ja ne kazujući ko sam.

– Baš bi mu valjalo dati po turu! – dobrodušno grmnu delija mitraljezac i zakoluta očima.

– Pravo kažeš! — složih se i ja oprezno škiljeći u nosatog ratnika.

Uto niz kolonu dođe hitna komanda:

– Mitraljesci, naprijed!

– Aha, dok mene zovu naprijed, bogme su došle gaće na rešeto, valja negdje probijati obruč! – graknu delija s mitraljezom i žurno zakorači prema čelu kolone. Prema tome nepoznatom ratniku počeo sam jednog dana da radim lik Nikoletine Bursaća, partizanske junačine.

Poslije oslobođenja Beograda postao sam prvi urednik dječjeg lista „Pioniri“ i taj sam posao radio više godina. Kao urednik pročitao sam bezbroj dječjih radova, naročito pjesama. Neki od tih nekadašnjih pionira pjesnika već su danas postali sasvim ozbiljni mladi pisci. Sada živim u Beogradu kao profesionalni pisac. Bavim se, dakle, samo književnim radom. U godinama poslije oslobođenja napisao sam veći broj knjiga, pretežno s motivima iz revolucije. Napisao sam dosad romane „Prolom“, „Gluvi barut“, i „Ne tuguj, bronzana stražo“. Zatim imam zbirke pripovjedaka „Rosa na bajonetima“, „Surova škola“, „Ljubav i smrt“, „Doživljaji Nikoletine Bursaća“, „Gorki med“, „Sveti magarac“, „Ljudi s repom“ i zbirke pjesama „Ognjeno rađanje domovine“ i „Ratnikovo proljeće“.

Za djecu sam napisao romane „Orlovi rano lete“, „Slavno vojevanje“, „Bitka u Zlatnoj dolini“ i „Magareće godine“, zatim zbirke priča „Priče partizanke“, „Vratolomne priče“, „Priče ispod zmajevih krila“ i „Doživljaji mačka Toše“, a od zbirki pjesama „Čarobna šuma“, „Armija, odbrana tvoja“, „Partizanske tužne bajke“, „Večernje priče“, „Deda Trišin mlin“ i „Nestašni dječaci“. Za pozorište sam napisao komediju „Doživljaji Vuka Bubala“ i komad za djecu „Udarnici“ („Družina junaka“), a za film scenarija za ratne filmove „Živjeće ovaj narod“ i „Major Bauk“. Knjige su mi prevođene na ruski, ukrajinski, poljski, češki, bugarski, mađarski i njemački jezik.

Tokom rata i u godinama poslije oslobođenja imao sam bezbroj puta prilike da vidim koliko naši ljudi, kako odrasli tako i djeca, vole knjige i književnost, a naročito ona djela koja govore o životu i borbi naših ljudi, bliskih svakome od nas. To me uvijek podsticalo na to da sa još većim žarom i poletom radim svoje književne stvari. Nezaboravni mi ostaju u sjećanju brojni susreti sa mojim najmlađim čitaocima, pionirima, razgovori s njima i književne priredbe po školama. Tom prilikom uvijek se sjetim svog djetinjstva i svoje žudnje za knjigama, pa sam sebi obećam da ću još više pisati za naše najmlađe čitaoce, svima nama najdraže.

Pisanje za djecu za mene je najljepši posao, najprijatnija zabava i najbolji odmor. Kad završim jednu knjigu za djecu, ja se osjećam tako veseo i raspoložen kao da se vraćam s neke velike majske svečanosti.“

Odlomak iz iz knjige: „Dečiji pisci o sebi“, Beograd, 1966.

Milica Mihajlović